Novruz bayramı ən qədim və sevimli xalq bayramlarından biridir. Nev (yeni) və ruz (gün) sözlərinin birləşməsindən yaranan və Yeni Gün mənasını verən Novruzun tarixi minilliklərə gedib çıxır bu bayram əsasən Azərbaycan, İran, Orta Asiya və digər Şərq ölkələrində qeyd olunur. Dəyərləri ilə eyniləşdirilən və rəmziləşən, mahiyyət etibarilə yazın gəlişinin qeyd edildiyi və coşqu ilə qarşılandığı bir gündür. Gecə ilə gündüzün bərabərləşdiyi martın 21-də günəş köçəri quşlar şimal yarımkürəsinə doğru istiqamət alır. Martın 21-də havalar isinməyə, qar əriməyə, ağaclar çiçəklənməyə, torpaq yaşıllaşmağa, köçəri quşlar yuvalarına qayıtmağa başlayır. Bu səbəbdən 21 Mart bütün varlıqların oyanış, dirilmə və yaradılış günü kimi qəbul edilir və Novruz adlanır.
Baharın gəlişi insanlar üçün təkcə təbiətin canlanması deyil, həm də yeni ümidlərin başlanğıcı demək idi. Uzun və sərt qış aylarında ərzaq tədarükü tükənə bilər, soyuq və çətin həyat şərtləri insanları əldən sala bilərdi. Lakin Novruzun gəlişi ilə birlikdə hər şey dəyişirdi. Təbiət yenidən nəfəs alır, torpaq oyandıqca əkin-biçin mövsümü başlayır, insanlar məhsuldarlıq üçün yeni planlar qururdurlar. Baharın bu bərəkətli dövrü insanlara həm fiziki, həm də mənəvi rahatlıq gətirirdi. İnsanlar təkcə təbiəti deyil, öz mənəviyyatlarını da təmizləməyə çalışır, köhnə inciklikləri unudub barışır, evlərini və həyətlərini təmizləyərək yeni ilə təzə ümidlərlə daxil olurdular. Novruz bayramı ilə bağlı adət-ənənələr də məhz bu qədim həyat tərzi ilə sıx bağlıdır. Çərşənbələri qeyd etmək,tonqal qalamaq, səməni yetişdirmək, yumurta boyamaq, papaq atmaq kimi adətlər zaman keçdikcə formalaşmış və Novruzun ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir.
Novruz bayramı ümumbəşəri dəyərləri, sülhü və tolerantlığı tərənnüm edən bayramdır. Ümummilli lider Heydər Əliyev demişdir: ” Novruz bayramının bizə bəxş etdiyi ən gözəl nemət ondan ibarətdir ki , qədim zamanlardan bu bayramda insanlar kin-küdurəti unudur, küsülülər barışır, ziddiyyətlər aradan götürülür. Demək, bu, dostluq,həmrəylik, yüksək mənəviyyat bayramıdır.”
Azərbaycan Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev Ümummilli Liderin vəsiyyətini və Azərbaycan xalqının arzularını reallaşdırdı. Ali Baş Komandanın rəhbərliyi altında müzəffər Azərbaycan Ordusu doğma torpaqlarımızı işğaldan azad etdi və biz artıq həmin ərazilərdə Novruz bayramını qeyd edirik. Prezidentimiz İlham Əliyev qədim şəhərimiz olan Şuşada bayram tonqalı qaladı. Bu hadisə xalqımızda böyük qürur hissi doğurdu. 2023-cü ilin sentyabrında isə ordumuzun keçirdiyi antiterror tədbirləri nəticəsində bütün Qarabağ separatçılardan təmizləndi. Beləliklə,Novruz bayramında Xankəndidə, Xocalıda da Novruz tonqalı yandırılır.
Azərbaycan xalqının milli kimliyinin və mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi olan Novruz bayramı bu gün Azərbaycanda dövlət səviyyəsində qeyd olunur. İnsanlar bayram şənlikləri təşkil edir, qədim ənənələri yaşadırlar. Böyük şəhərlərdə bayram konsertləri, yarmarkalar və festivallar keçirilir. Hər bölgənin Novruzu qeyd etmə forması özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir və bu da Azərbaycan mədəniyyətinin zənginliyini əks etdirir.
Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində Novruz bayramının qeyd olunma tərzi fərqlənə bilər. Bu fərqlər həmin bölgənin yerli adət-ənənələri və mədəniyyəti ilə bağlıdır. Bakı və Abşeronda Novruz daha çox şəhər mühitinə uyğun qeyd olunur. Qonaqlıqlar təşkil edilir, bayram süfrələri açılır. Küçələrdə bayram yarmarkaları və konsertlər keçirilir. Qarabağ bölgəsində Novruzun musiqi ilə bağlılığı güclüdür, xüsusilə muğam və aşıq musiqisi geniş yayılıb. Atüstü oyunlar və yarışlar keçirilir. Bayram axşamlarında məhəllələrdə tonqallar qalanır. Naxçıvanda qədim Novruz adətləri daha çox qorunub saxlanıb.”Yumurta döyüşdürmə” və “Kosa-Keçəl tamaşası” geniş yayılıb.Novruz süfrəsində xüsusi yerli yeməklər hazırlanır. Quba və Şimal bölgəsində Novruzun əsas atributlarından biri qədim xalçaçılıq sənətinə dair nümunələrin sərgilənməsidir. Tonqalların üzərindən tullanmaq geniş yayılıb. Xalq oyunları və yarışlar təşkil olunur. Lənkəran və Cənub bölgəsində Novruz süfrəsində əsasən düyü və balıq yeməkləri olur. Bayram günlərində “Bahar qızı” və “Kosa” tamaşaları təşkil edilir. Çay süfrəsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Gəncə və Qərb bölgəsində Novruz bayramı zamanı kəndirbazlar və nağıl danışanlar xüsusi şoular təşkil edirlər. “Xan çadırı” adlı qədim ənənə qorunub saxlanır. Şirniyyatların bolluğu ilə fərqlənir.
Hər bölgə bu bayramı özünəməxsus şəkildə qeyd etsə də, bayramın ümumi ruhu eynidir – birlik, yenilənmə və xoşbəxtlik. Azərbaycan xalqı Novruz bayramı vasitəsilə həm öz tarixini yaşadır, həm də gələcək nəsillərə mədəni dəyərlərini ötürür.
Beləliklə, Novruz bayramı təkcə təbiətin oyanışı deyil, insan ruhunun da yenilənməsi, yeni başlanğıclara hazırlaşması deməkdir. Təbiət qışın soyuğundan qurtularaq necə canlanırsa, insan da keçmişin yorğunluğunu, çətinliklərini geridə qoyaraq yeni ümidlərlə irəliləyir. Tonqalların alovu qaranlığı aradan qaldırdığı kimi, Novruz da insan həyatına işıq, sevinc və birləşmə gətirir. Baharın gəlişi kimi, insan da hər yeni dövrə ümidlə addım atmalı, həyatın gətirdiyi dəyişikliklərə açıq olmalıdır. Çünki Novruzun bizə öyrətdiyi ən böyük hikmət budur: Hər şey yenilənir, hər çətinlikdən sonra bir bahar gəlir.
Vəfa Sarıyeva
Suraxanı rayonu, 278 nömrəli tam orta məktəbin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi